آیه 49 سوره نور

وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ (49)

وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُ‌: و اگر باشد براى ايشان حق اگر بدانند اين جماعت معرضين از پيغمبر اينكه حق براى آنها واقع شود و حكم به جانب ايشان شود، در اين صورت، يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ‌: مى‌آيند به خدمت پيغمبر در حالتى كه شتاب كنندگان و فرمان برندگانند.

«1». تفسير على بن ابراهيم قمى، ج 2، ص 107، چاپ كتابفروشى علّامه قم.

جلد 9 - صفحه 270

تنبيه: از آيه شريفه مستفاد شود طالبين هوى و هوس، هميشه نظرشان به طرفدارى و اثبات حق است براى خود، و به هيچ وجه حاضر نيستند براى ثبوت حقانيت گرچه بر ضرر آنها باشد، و لذا به تحاكم پيغمبر راضى نيستند چون مى‌دانند آن حضرت حكم به حق فرمايد و ابدا طرفدارى هيچكس را ننمايد؛ و اگر بدانند كه پيغمبر حكم به طرف آنها فرمايد چون حق با آنهاست، هر آينه سرعت كنند و مطيع فرمان او شوند از جهت آنكه پيغمبر واجب الاتباع است و نه از جهت آنكه حكم به حق فرمايد، بلكه به سبب آنكه ميل و هوى و هوس آنها مجرى گردد و حكم آن حضرت مطابق دلخواه آنها اتفاق افتد. از شأن نزول و تفسير آيه شريفه هر آينه استحقاق و قابليت اشخاص براى خلافت و امامت محقق آيد، و عاقل منصف را يك اشاره كافى باشد به حق.

وَ يَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ أَطَعْنا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ ما أُولئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ (47) وَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ (48) وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ (49) أَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَمِ ارْتابُوا أَمْ يَخافُونَ أَنْ يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ رَسُولُهُ بَلْ أُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (50) إِنَّما كانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (51)

وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ (52)

ترجمه‌

و ميگويند ايمان آورديم بخدا و برسول و اطاعت كرديم پس بر ميگردند پاره‌ئى از آنها بعد از اين و نباشند آنها مؤمنان‌

و چون خوانده شوند بسوى خدا و رسولش تا حكم كند ميانشان آنگاه باشند پاره‌ئى از آنها أعراض كنندگان‌

و اگر باشد براى آنها حق ميآيند بسوى او فرمانبرداران‌

آيا در دلهاشان مرض است يا شك كردند يا ميترسند كه جور كند خدا بر آنها، و رسولش بلكه آنگروه آنانند ستمكاران‌

جز اين نباشد سخن مؤمنان وقتى كه خوانده شوند بسوى خدا و رسولش تا حكم كند ميانشان كه گويند شنيديم و اطاعت كرديم و آنگروه ايشانند رستگاران‌

و هر كه فرمان برد خدا و رسولش را

جلد 4 صفحه 40

و بترسد از خدا و بپرهيزد از او پس آنگروه ايشانند بمراد رسيدگان.

تفسير

خداوند متعال در اين آيات شريفه بيان فرموده حال كسانيرا كه مهتدى بهدايت الهى نشدند از اهل نفاق باين تقريب كه جمعى بزبان ميگويند ايمان آورديم بخدا و پيغمبرش و اطاعت نموديم از آن دو ولى بعدا در مقام عمل يكدسته از آنها از قبول حكم الهى روى ميگردانند و امتناع مينمايند و اينها در واقع آن اهل ايمان حقيقى نيستند چون اعتقاد قلبى ندارند و ثابت قدم در دين نميباشند لذا چون با كسى اختلافى داشته باشند و كسى بخواند آنها را بسوى حكم خدا و پيغمبرش تا حكم كند آنحضرت ميان آنها بحكم خدا ناگهان پاره‌ئى از آنها سر از گريبان كفر و اعراض بيرون ميآورند و حاضر بحكومت پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم نميشوند چون ميدانند حق ندارند و پيغمبر بميل آنها حكم نميكند و اينها همان دسته‌ئى هستند كه از قبول حكم الهى روى گردان بودند و ثانيا براى بيان كيفيّت تولّى و مبالغه در آن ذكر شده‌اند و همين اشخاص اگر در اختلافى بدانند حق با آنها است با كمال شوق و انقياد براى فصل خصومت خدمت آنحضرت ميرسند چون ميدانند حكم بنفع آنها صادر ميشود پس اينها دنبال نفع خودشانند نه پيرو حق و حقيقت حال بايد فهميد جهت استنكاف آنها از قبول حكم پيغمبر و حضور نزد آنحضرت چيست آيا هنوز مرض كفر و نفاق و كينه ديرينه در قلوب آنها باقى است يا اخيرا چيزى از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم مشاهده نموده‌اند كه بشك و ريب افتاده‌اند در باره او يا با آنكه مسلمان واقعى و معتقد بخدا و پيغمبرند ميترسند خدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم جور كنند در حكم، بنقص حق آنها هيچيك از اينها نيست چون عدالت پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم در حكم مسلم پيش همه است و كفر قديم و شك جديد هم نميشود سبب باشد چه اگر بدانند حق با آنها است حاضر براى حضور نزد او ميشوند پس معلوم ميشود فقط سبب استنكاف آنستكه ميدانند حق باطرف آنها است و ميخواهند ظلم كنند بر او پس آنها ظالمند نه طرفشان و نه پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و بنابراين اضراب از هر سه طرف ترديد است ولى فيض ره ظلم را داخل در مرض قلبى فرموده و اضراب را از دو طرف ديگر ترديد دانسته و بنظر حقير خلاف ظاهر اضراب است علاوه‌

جلد 4 صفحه 41

بر آنكه خدا فرموده اگر بدانند حق با آنها است منقادند و از آن معلوم ميشود غير از اراده تعدى چيز ديگرى مدخليت در استنكاف ندارد جز اين نيست قول اهل ايمان واقعى خصوصا امير ايشان وقتى كه دعوت شوند براى قبول حكم خدا و پيغمبرش كه ميگويند شنيديم بگوش و دل و اطاعت نموديم از جان و دل و ايشان رستگارانند از عذاب الهى نه غير ايشان و كسانيكه اطاعت كنند خدا و پيغمبرش را و بترسند از خدا و بپرهيزند از غضب و عذاب او ايشان فائز بنعيم ابدى خواهند بود نه غير ايشان و كلمه يتّقه بكسر قاف و سكون هاء و كسر آن با اشباع نيز قرائت شده است قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه اين آيات نازل شد در حق امير المؤمنين عليه السّلام و عثمان براى آنكه اختلاف داشتند با يكديگر در باغستانى و امير المؤمنين عليه السّلام فرمود راضى ميشويم بحكم پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم پس عبد الرحمن بن عوف بعثمان گفت نروى پيش پيغمبر براى محاكمه كه ترا محكوم ميكند برو با على عليه السّلام نزد ابن شيبه يهودى پس ابن شيبه بعثمان گفت شما پيغمبر را در وحى خدا امين ميدانيد و در حكم ميان خودتان متهم مينمائيد پس نازل شد بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و اذا دعوا الى اللّه و رسوله تا آخر آيات و در مجمع از بلخى كه يكى از علماء اهل سنت است نقل نموده كه ميان على عليه السّلام و عثمان نزاع بود در زمينى كه او از على عليه السّلام خريده بود و در آن قدرى سنگ بيرون آمد عثمان خواست آنرا براى عيبش ردّ كند على عليه السّلام قبول نكرد و گفت حكم ميان من و تو پيغمبر است پس حكم بن ابى العاص گفت اگر پيش پسر عمويش براى محاكمه بر وى حكم باو ميدهد نرو نزد او پس اين آيات نازل شد بعد از اين خودش فرموده كه اين معنى يا قريب بآن از امام باقر عليه السّلام نقل شده و در ذيل و اولئك هم المفلحون هم از آنحضرت نقل نموده كه مراد از اين آيه امير المؤمنين عليه السّلام است و بعضى ترس از خدا را راجع بمعاصى گذشته دانسته‌اند و پرهيز را راجع بمعاصى در آتيه و ظاهرا ترس اعمّ است و اللّه اعلم.

جلد 4 صفحه 42

وَ إِن‌ يَكُن‌ لَهُم‌ُ الحَق‌ُّ يَأتُوا إِلَيه‌ِ مُذعِنِين‌َ (49)

و ‌اگر‌ بوده‌ ‌باشد‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ حق‌ مي‌آيند ‌به‌ سوي‌ ‌رسول‌ و اذعان‌ ميكنند ‌به‌ حقانيت‌ ‌او‌ امروز نوع‌ مردم‌ ‌در‌ مرافعه‌جات‌ ‌اگر‌ حكم‌ ‌بر‌ ‌له‌ ‌آنها‌ شد بسيار تمجيد مي‌كنند ‌از‌ حاكم‌ ‌که‌ چه‌ بسيار آدم‌ خوبيست‌ و حكم‌ ‌به‌ حق‌ كرده‌ و ‌اگر‌ ‌بر‌ ‌عليه‌ ‌آنها‌ شد مي‌گويند پا روي‌ حق‌ گذاشته‌ و رشوه‌ گرفته‌ و تقلب‌ كرده‌ و ‌در‌ احكام‌ شرع‌ ‌هم‌ ‌آن‌ چه‌ ‌به‌ نفع‌ ‌آنها‌ ‌است‌ مي‌بوسند و ‌به‌ چشم‌ مي‌گذارند و ميگويند چه‌ دين‌ خوبيست‌ و تمجيد مي‌كنند و ‌اگر‌ ‌بر‌ ضرر ‌آنها‌ ‌باشد‌ اعراض‌ مي‌كنند و مذمت‌ مينمايند و جسارت‌ مي‌كنند اينها دين‌پرست‌ نيستند هوي‌ پرستند آنچه‌ مطابق‌ هواي‌ نفس‌ ‌است‌ مي‌گيرند و ‌آن‌ چه‌ ‌بر‌ خلاف‌ هواي‌ نفس‌ ‌است‌ رد مي‌كنند و اينها مصداق‌ (أَ فَرَأَيت‌َ مَن‌ِ اتَّخَذَ إِلهَه‌ُ هَواه‌ُ) جاثيه‌ ‌آيه‌ 22 و مصداق‌ (أَ فَتُؤمِنُون‌َ بِبَعض‌ِ الكِتاب‌ِ وَ تَكفُرُون‌َ بِبَعض‌ٍ) بقره‌ آيه 79 هستند لذا ميفرمايد:

(وَ إِن‌ يَكُن‌) حكم‌ پيغمبر.

(لَهُم‌ُ) ‌به‌ نفع‌ ‌آنها‌ ‌باشد‌.

(الحَق‌ُّ) ‌يعني‌ حق‌ ‌با‌ ‌آنها‌ ‌باشد‌.

(يَأتُوا إِلَيه‌ِ) مي‌آيند خدمت‌ ‌رسول‌ ‌براي‌ محاكمه‌.

(مُذعِنِين‌َ) اذعان‌ مي‌كنند و اعتراف‌ و اظهار ايمان‌ مينمايند.

]

(آیه 49)- برای تأکید بیشتر و روشن شدن شرک و دنیا پرستیشان اضافه می‌کند: «ولی اگر حق داشته باشند (و داوری به نفع آنان شود) با سرعت و تسلیم به سوی او می‌آیند» (وَ إِنْ یَکُنْ لَهُمُ الْحَقُّ یَأْتُوا إِلَیْهِ مُذْعِنِینَ).